Riječ “melkit” izvorno dolazi od sirskoga “malkoyo” i arapskoga “malaki” što znači car, kralj, carski, kraljevski i danas se upotrebljava kao naziv za sve katolike bizantskoga obreda (grkokatolici) arapskoga jezika na Bliskom Istoku. U crkvenom pogledu to su patrijarhati Antiohije, Jeruzalema i Aleksandrije koji obuhvaćaju područje Sirije, Libanona, Iraka, Palestine, Jordana i Egipta. U starini se taj naziv koristio za sve kršćane na Bliskom Istoku koji su ostali vjerni Kalcedonskom saboru 451. godine i pravovjerju nasuprot “monofizitima” Sircima, Koptima i Armencima koji su bili protiv Kalcedona i osnovali vlastite Crkve i hijerarhije na tim područjima. U borbama između monofizitskih Crkava s jedne strane i carske Crkve i dvora s druge strane, monofiziti su pogrdno te kršćane nazvali “caristima” ili “imperijalistima” – na sirskom i arapskom “melkitima”. Crkveni je raskol na Istoku imao uz teološku još i političku i etničku pozadinu. Melkiti su bili uglavnom gradsko stanovništvo grčke kulture i jezika, dok su monofiziti bili domaće ruralno stanovništvo siro-aramejskog (u Siriji) ili koptskog jezika u
Egiptu. Nakon kalcedonskog raskola kršćani vjerni Kalcedonu, a time i caru, ostaju dakle “ortodoksni” ili pravovjerni, odnosno “katolici” ili pripadnici opće Crkve – jer su tada Rim i Carigrad još u jedinstvu) te napuštaju lokalne liturgijske obrede (siro-antiohijski i aleksandrijski obred) i prelaze na obred carske Crkve, tj. carigradski ili bizantski obred. Od 7. st., kada Arapi osvajaju čitav Bliski Istok, Melkiti se “arabiziraju” u jezičnom i kulturnom pogledu te postaju zapravo arapski kršćani bizantskoga obreda. Nakon velikog raskola Rima i Carigrada 1054. Melkiti spadaju u pravoslavne patrijarhate Istoka. Međutim, u 18. st. među samim Melkitima dolazi do podjele kada jedan dio pristupa jedinstvu s Rimom odn. Katoličkom Crkvom, zadržavajući svoj obred, pa se od tada dijele na grkokatolike i pravoslavne. S vremenom, a tako je i danas, naziv “melkit” ostaje vezan isključivo za grkokatolike, dok se ostali nazivaju najčešće “grkopravoslavni”. Zanimljivo je da i danas Arapi i Turci kršćane bizantskoga obreda nazivaju “Rum Katolik” (= rimski katolici ili kršćani istočnoga Rimskoga carstva) bez obzira jesu li grkokatolici ili pravoslavni. Tako Melkiti postaju na neki način vlastita “nacija”. Naime, na Bliskom Istoku ima slučajeva gdje su obred i crkvena pripadnost odredili i naciju – kao npr. kod Maronita. Melkiti su tako po svemu Arapi (jezično i kulturno), po državljanstvu mogu biti Libanonci, Sirijci, Egipćani ili Palestinci odn. Izraelci, po vjeri su kršćani, po crkvenoj pripadnosti katolici, a po obredu pripadnici bizantskoga (ili grčkoga) obreda (otud ono “grko”) poput Rusa, Ukrajinaca ili Grka.
Melkitska grkokatolička Crkva je u jedinstvu s Rimom i papom te poput drugih istočnih katoličkih Crkava uživa samosvojnost (sui iuris – vlastito pravo i autonomiju) u pogledu zakonodavstva, pravne discipline, liturgijske i duhovne baštine. Melkiti se koriste bizantskim obredom, uglavnom na arapskom, djelomično i na grčkom, a u dijaspori već i na engleskom, španjolskom, portuglaskom i francuskom jeziku. Žive razasuti na području Palestine/Izraela, Jordana, Libanona, Sirije, Iraka i Egipta. Gotovo polovica Melkita danas već živi u sjevernoj i južnoj Americi. Na Bliskom Istoku su uglavnom izmiješani s drugim kršćanima – Koptima, Sircima, Maronitima i grko-pravoslavnim Arapima, i to najčešće u gradovima. Najveći broj katolika u Izraelu, osobito na području Galileje, jesu upravo Melkiti. Sjedište patrijarhata (koji nosi naziv “patrijarhat Antiohije, Jeruzalema i Aleksandrije za grkokatolike Melkite”) je u Damasku, Sirija. Sveukupno ih ima oko 1,6 milijuna. Sveukupno ima oko 30-tak nad/biskupija diljem svijeta. Melktiska Crkva ima i muške i ženske crkvene redove (bazilijanci, salvatorijanci).
Melkitski patrijarh Grgur III. Laham
Sv. papa Ivan XXIII. služi liturgiju s Melkitima u Rimu za vrijeme II. vatikanskog koncila
Melkitski biskupi bili su vrlo aktivni na II. Vatikanskom koncilu u Rimu, osobito tadašnji patrijarh Maximos. Sadašnji patrijarh Grgur III Laham poznat je po svojim brojnim istupima i apelima s obzirom na dramatičnu situaciju kršćana na Bliskom Istoku, osobito u Iraku i Siriji, gdje zajedno s drugim kršćanima i Melkiti posljednjih godina postaju žrtve neviđenog nasilja islamskih ekstremista. Unatoč tome što su dijelili tisućljetnu tešku sudbinu progonjene kršćanske manjine, danas je Melkitska grkokatolička Crkva vrlo živa i aktivna na svim područjima crkvenog života, te vodi brojna učilišta, škole i bolnice u Libanonu, Siriji, Palestini i Jordanu te raste među svojom brojnom emigracijom u SAD-u, Kanadi, Brazilu i Argentini.
Melkiti se služe starim bizantskim stilom pjevanja ali i nekom vrsti vlastitog istočnjačkog melosa, sličnog Sircima, Kaldejcima, Maronitima i Armencima.
Livio Marijan
